ไขข้อสงสัย จริงไหมเมื่อผึ้งต่อยคุณ มันจะตาย

เรื่องราวทางวิทยาศาสตร์มีอะไรที่น่าสนในและให้เราได้เรียนรู้อีกมาก เพียงแค่ทฤษฎีเล็กๆน้อยก็สามารถเปลี่ยนแนวคิดหรือความเป็นจริงบางอย่างได้ ตอนเด็กๆมีใครเคยได้ยินเรื่องเล่านี้ไหมว่า ถ้าผึ้งต่อยบางสิ่งไปมันจะตายลง หลายคนสงสัยว่าจริงเหรอ หลายคนบอกว่าไม่จริงหรอก เห็นต่อยเสร็จยังบินได้อยู่เลย ถ้าอยากรู้คำตอบล่ะก็ บทความนี้มีคำตอบ

ว่าด้วยเรื่องของผึ้ง

ก่อนที่จะไปดูผลลัพธ์ว่าพวกมันตายไหม เรามาดูเรื่องราวของมันก่อน ตามข้อมูลชีวประวัติของพวกมัน ผึ้งมีสายพันธุ์ทั่วโลกกว่า 20,000 สายพันธุ์ และในแต่ละวันเราคงไม่ไปนั่งนับหรอกว่าตัวนี้เป็นสายพันธุ์ไหนบ้าง ถูกไหม แต่คุณรู้ไหมว่าไม่ใช่ผึ้งทั้งหมดหรอกนะที่สามารถต่อยได้ ผึ้งบางชนิดแม้มีเหล็กในแต่ต่อยไม่ได้ ทำไมล่ะ? รออ่านหัวข้อถัดไป

ข้อมูลงานวิจัยจาก Britannica ยังเผยอีกว่า ผึ้งตัวผู้มักมีอายุสั้นและไม่เคยทำหน้าที่เก็บเกสรดอกไม้เลย และก็ไม่มีหน้าที่รับผิดชอบในการเลี้ยงดูลูกด้วย ผึ้งตัวเมียจะทำหน้าที่ทั้งหมดในการสร้างและจัดเตรียมรัง

ผึ้งอาศัยดอกไม้เป็นอาหารหลัก ซึ่งจะประกอบไปด้วยละอองเกสรและน้ำหวาน พฤติกรรมการถูเกสรบนตัวระหว่างออกล่าน้ำหวาน มีประโยชน์อย่างมากในการผสมเกสรของดอกไม้ ซึ่งมีค่ากว่าน้ำผึ้งที่พวกมันสะสมกับขี้ผึ้งที่พวกมันผลิตเสียอีก พวกมันทำให้พืชผลและดอกไม้เจริญงอกงามเพราะพฤติกรรมอย่างไม่ได้ตั้งใจ นี่จึงเป็นเรื่องราวที่น่าทึ่งของผึ้ง

ทำไมผึ้งบางตัวถึงต่อยไม่ได้ทั้งๆที่มีเหล็กใน

ข้อมูลจาก Allyson Ray นักศึกษาปริญญาเอกสาขาชีววิทยาระดับโมเลกุล จาก Penn State บอกว่า มีผึ้งกลุ่มหนึ่งเรียกว่า ‘ผึ้งไร้เหล็ก’ (Meliponini) กับ ‘ผึ้งนักขุด’ (Andrenidae) เป็นผึ้งที่มีเหล็กใน แต่ใช้ไม่ได้

ประกอบเสริมจากข้อมูลของ Nicholas Naeger นักชีววิทยาระดับโมเลกุลจาก Washington State University ซึ่งได้ศึกษาเรื่องผึ้งมานานกว่า 20 ปีแล้ว นิโคลัสกล่าวว่า มีผึ้งที่สามารถต่อยได้ 500 สายพันธุ์ ซึ่งพบมากในประเทศเขตร้อน แต่ผึ้งบางสายพันธุ์ แทนที่พวกมันจะต่อย พวกมันเลือกที่จะกัดแทน และเพิ่มความมั่นคงของรังด้วยการสร้างทางเข้ารังที่ซับซ้อนเพื่อยับยั้งผู้บุกรุก

แล้วผึ้งที่ต่อยล่ะ พวกมันตายจริงๆไหมหลังจากต่อยไป

คำตอบสำคัญของบทความนี้ สรุปแล้ว ขอตอบว่า ‘ใช่’ แต่ไม่ใช่กับทุกสายพันธุ์

ผึ้งส่วนใหญ่มักจะตายจากการต่อย (ต่อยในมนุษย์หรือสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมอื่นๆ) มันเป็นเพราะว่า ลักษณะทางกายวิภาคของเหล็กในของผึ้ง เหล็กในของผึ้งจะมีหนามเล็กๆเกาะติดอยู่กับผิวหนัง ซึ่งจะทำหน้าที่ที่เหมือนเข็มฉีดยาฉีดพิษเข้าไปยังผู้โชคร้าย แต่หนามนั้นก็อาจส่งผลให้ชีวิตพวกมันถึงแก่ความตายได้เช่นเดียวกัน

มีผึ้งอยู่ประมาณ 10 สายพันธุ์ ตามข้อมูลของนิโคลัส ผึ้งเหล่านี้จะไม่ตายเมื่อต่อยแมลงหรือแมงมุมตัวอื่นๆ ซึ่งมักจะเกิดขึ้นก็ต่อเมื่อผึ้งคิดว่ารังของพวกมันถูกบุกรุก และเหล็กในของพวกมันสามารถเจาะโครงกระดูกภายนอกได้ และสามารถดึงออกมาได้โดยที่ไม่ทำความเสียหาย (แต่กรณีนี้ไม่ใช่กับแตนเอเชียยักษ์ (Vespa mandarinia หรือที่เรียกกันทั่วไปว่า แตนสังหาร ผิวหนังชั้นนอกของแตนหนามากสามารถป้องกันการต่อยของผึ้งได้))

ผึ้งในประเทศไทยมีทั้งหมด 5 ชนิด ได้แก่ ผึ้งหลวง ผึ้งมิ้ม ผึ้งม้าม ผึ้งโพรง และ ผึ้งพันธุ์

ข่าวที่เกี่ยวข้อง

• "ผึ้งหยาดอำพันภูจอง" ผึ้งชนิดใหม่! พบเฉพาะถิ่นในอุทยานแห่งชาติภูจองนายอย

• ปรากฎการณ์หายาก หิ่งห้อยนับพันล้านตัวกะพริบส่องสว่างทั่วป่าอินเดีย

• สปีชีส์เสี่ยงใกล้สูญพันธุ์ ทำไมสัตว์ใกล้สูญพันธุ์จึงมีความสำคัญ?

• งานวิจัยชี้ ประชากรแมลงกำลังลดลงเกือบครึ่งหนึ่งทั่วโลก เกิดอะไรขึ้น?

• วิกฤตสหราชอาณาจักร ความหลากหลายทางชีวภาพลดลงกว่าครึ่งในรอบศตวรรษ

นั่นจึงเป็นเหตุผลที่ผึ้งเหล่านั้นเมื่อต่อยไปแล้วไม่ตาย แต่สำหรับผึ้งที่ต่อยแล้วตัวเองตาย ก็มีข้อมูลดังนี้

ผึ้งที่ต่อยแล้วตัวเองตายนั้น ส่วนใหญ่มักต่อยในคนหรือสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมเป็นส่วนใหญ่ ผิวหนังของมนุษย์หรือสัตว์เหล่านี้หนากว่าโครงกระดูกของแมลงส่วนใหญ่มาก ซึ่งหมายความว่า ถ้าพวกมันต่อยไปเหล็กในจะไปฝังและดึงไม่ออก

นิโคลัสกล่าวว่า เหล็กในของผึ้งก็เหมือนอวัยวะหนึ่ง หรือก็คือส่วนหนึ่งของลำไส้ เมื่อผึ้งบินหนีไปหลังต่อยคน เหล็กในจะยังคงอยู่บนผิวหนังมนุษย์ แต่อวัยวะที่เหมือนลำไส้นั้นจะถูกดึงออกจากร่างและหลุดออกมาจากตัวผึ้ง ซึ่งก็เหมือนผึ้งที่ต่อยคนไปแล้วช่องท้องของมันจะเป็นรูนั่นเอง

ผึ้งที่ต่อยคนไปแล้ว อาจมีชีวิตอยู่ได้หลายชั่วโมง แต่ในท้ายที่สุดมันก็ต้องยอมจำนนต่อการสูญเสียของเหลวและอวัยวะภายในล้มเหลวในท้ายที่สุด

นิโคลัสเคยทำการวิจัยกับ MyBeeLine เครือข่ายสำหรับผู้เลี้ยงผึ้งและผู้ที่ชื่นชอบผึ้ง พวกเขาทำการวิจัยกับสายพันธุ์ผึ้งที่พบมากที่สุดทั่วโลก และพบว่าพวกมันไม่สามารถอยู่รอดได้หลังจากต่อยเป้าหมายไปแล้ว

“ผมทำเครื่องหมายและปล่อยผึ้งไปแล้วกว่า 200 ตัวหลังพวกมันได้ต่อยคนไป และก็ไม่เคยเห็นเลยว่าพวกมันจะมีชีวิตอยู่ในเช้าวันรุ่งขึ้น ซึ่งการต่อยนั้นเป็นอันตรายถึงตายอย่างแท้จริง”

ทำไมผึ้งถึงต่อย?

หลายคนที่ทำอาชีพค้าขายและเกี่ยวข้องกับของหวานหรือน้ำหวานจะรู้ดีว่า ผึ้งส่วนใหญ่จะไม่โจมตี แม้พวกมันจะบินวนไปมาอย่างน่ารำคาญแค่ไหน พวกมันไม่ได้ก้าวร้าวโดยธรรมชาติ แต่ผึ้งก็เป็นเหมือนแมลงตัวอื่นๆที่มีนิสัยขี้กลัว เมื่อพวกมันอยู่ห่างจากรังและไม่มีอะไรให้ต้องปกป้อง วิธีสำคัญที่ทำให้มันต่อยคุณมีเพียง 2 วิธีเท่านั้นคือ การคว้าหรือบีบจับพวกมันให้ต่อย (บังคับ)และ คุณกำลังเข้าใกล้บ้านของพวกมันมากเกินไปแล้ว

ในทางกลับกัน ผึ้งถูกมองว่าเป็นแมลงที่อันตราย เพราะชอบต่อยคน นั่นทำให้ชื่อเสียงของแมลงขี้กลัวนั้นดูไม่ดีเลย “แมลงหลายตัวที่ไม่ใช่ผึ้งก็สามารถต่อยได้ แต่มักถูกมองและกล่าวหาว่าพวกมันเป็นผึ้ง แต่แท้จริงแล้วอาจเป็นตัวต่อ ซึ่งมีนิสัยก้าวร้าวกว่าผึ้งเยอะ”

ไม่ใช่ผึ้งทุกตัวที่ต่อยแล้วสามารถต่อยได้จริง

ผึ้งตัวใดตัวหนึ่งนั้นอาจเป็นตัวเมีย เพราะเหล็กในที่อยู่กับตัวนั้น แท้จริงแล้วเป็นไข่ที่ได้รับการดัดแปลง หรือเป็นอวัยวะสำหรับวางไข่นั่นเอง

ผึ้งตัวเมียมีแนวโน้มที่จะมีจำนวนมากกว่าตัวผู้อย่างหนาแน่น จากผลการศึกษาในปี 2019 ที่ตีพิมพ์ในวารสาร PLOS One ประชากรผึ้งเฉลี่ยมีอัตราส่วนระหว่างเพศหญิงต่อเพศชายประมาณ 5 ต่อ 1 และผึ้งตัวเมียมักจะชอบต่อสู้เป็นทีมมากกว่าเมื่อจำเป็น

หากการคุกคามใด ๆ ที่รับรู้ได้นั้นถือว่าใหญ่เกินไปสำหรับผึ้งตัวเมียที่โดดเดี่ยวในการจัดการด้วยตัวเอง เธอก็สามารถ "ขอความช่วยเหลือจากพี่สาวน้องสาวของเธอ" ดร. Marley Iredale สัตวแพทย์จากมหาวิทยาลัยฟลอริดากล่าว

เธอทำสิ่งนี้โดยปล่อยสัญญาณเตือนภัยฟีโรโมนที่พี่สาวของเธอจำได้ว่าเป็นสัญญาณในการปกป้องอาณานิคมและเชื่อไหมว่า ฟีโรโมนในผึ้งนี้มีโมเลกุลที่ทำให้กล้วยมีกลิ่นสุกได้ด้วย

ผึ้งรู้ตัวไหมว่าถ้ามันต่อยมันจะตาย?

เมื่อพิจารณาจากชะตากรรมอันเลวร้ายที่รอคอยผึ้งต่อย ไม่ว่าจะต่อยมนุษย์หรือสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมที่มีขนหนาตัวอื่นๆ มีโอกาสใดที่ผึ้งจะรู้ตัวว่าผลลัพธ์จะออกมาเป็นอย่างไร? พวกมันจะรู้ตัวไหมว่ากำลังเซ็นชื่อลงบนใบมรณะบัตรของตัวเองอยู่?

นิโคลัสกล่าวว่า “ผมไม่คิดว่าผึ้งจะเข้าใจว่าพวกมันจะตายเมื่อถูกต่อย แต่ภายใต้สถานการณ์ที่เหมาะสม พวกมันเต็มใจอย่างยิ่งที่จะสละชีวิตเพื่อปกป้องอาณานิคม”

------------------------------------------------------------------

Iredale เห็นด้วยว่าผึ้งไม่น่าจะรับรู้ถึงผลที่ตามมาของการต่อยมนุษย์ “ผมคิดว่าความรู้เกี่ยวกับการตายอาจเป็นภาระเฉพาะสิ่งมีชีวิตที่ได้รับมาอย่างสูง แต่ถ้าผึ้งรู้ ฉันคิดว่าพวกมันจะเสียสละตัวเองด้วยความเต็มใจเพื่อประโยชน์ของอาณานิคม”

ประชากรของผึ้งกำลังทุกข์ทรมาน

อีกเรื่องหนึ่งที่น่าเป็นห่วงคือ ผึ้งมีบทบาทสำคัญต่อความมั่นคงด้านอาหารของมนุษย์ ตัวอย่างจากสหราชอาณาจักร มีผึ้งมากกว่า 250 สายพันธุ์ รวมถึงผึ้งที่ปกติแล้วจะอาศัยอยู่ในรังที่จัดการโดยคนเลี้ยงผึ้ง

ผึ้งเป็นแมลงผสมเกสรและมีบทบาทสำคัญในระบบนิเวศที่ดี จึงมีความจำเป็นต่อการผลิตอาหารของเรา แมลงผสมเกสรมีมูลค่าถึง 690 ล้านปอนด์ต่อปีสำหรับเศรษฐกิจของสหราชอาณาจักร และพืชอาหารมากกว่าสามในสี่ของโลกส่วนหนึ่งขึ้นอยู่กับพวกมัน

การสูญเสียแหล่งที่อยู่อาศัยและการกระจายตัวรวมกับการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศกำลังส่งผลกระทบอย่างใหญ่หลวงต่อประชากรผึ้ง หลายสายพันธุ์อยู่ในภาวะเสี่ยง ความหลากหลายทางชีวภาพในท้องถิ่นกำลังได้รับผลกระทบในทางลบจากสภาพอากาศที่เปลี่ยนแปลงไป และผึ้งก็ได้รับผลกระทบอย่างรุนแรง

ภาพยนตร์แอนิเมชันด้านล่างนี้สนุกมาก บอกเล่าเรื่องราวของผึ้งน้ำหวานกับหน้าที่สำคัญของพืชผลโลก แถมมีการฟ้องศาลเรื่องมนุษย์เอาน้ำผึ้งไปใช้ด้วย >>>

ทำอย่างไรให้เราเป็นมิตรต่อผึ้งได้

เพื่อส่งเสริมให้ประชากรผึ้งเติบโตต่อไปได้อย่างสมดุล นี่คือทางออก

1. สร้างสวนให้กับผึ้งน้อย ด้วยการปลูกต้นไม้หรือพืชผลเล็กๆในบ้านของคุณ ช่วยให้พวกมันมีอาหารและช่วยให้พวกมันทำหน้าที่ผสมเกสรให้
2. วางอาหารไว้ให้พวกมันบ้าง เช่นน้ำตาลและของหวานอื่นๆ
3. ทำความรู้จักกับผึ้ง เข้าใจวิถีของพวกมัน
4. เลือกบริโภคน้ำผึ้งอย่างยั่งยืน การสนับสนุนน้ำผึ้งจากท้องถิ่น ช่วยลดการปล่อยก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์โดยไม่จำเป็นลงได้
5. ไม่ตัดไม้ทำลายป่าและอย่างไปรบกวนบ้านของพวกมันนะ

ที่มาข้อมูล

https://www.livescience.com/do-bees-die-after-stinging 

https://www.britannica.com/animal/bee

https://www.wwf.org.uk/updates/how-bee-friendly

https://suwanfarmphueng.com/articles/kind-of-honey-bee/