รู้ก่อน วันลอยกระทง "กรมศิลป์" ชี้ นางนพมาศ ไม่มีตัวตนจริง

วันที่ 7 พ.ย. 2562 วันลอยกระทงปีนี้ ตรงกับวันจันทร์ที่ 11 พฤศจิกายน 2562 วันขึ้น 15 ค่ำเดือน 12 หรือ วันเพ็ญ เดือน 12 เป็นประเพณีที่ปฏิบัติสืบต่อกันมาแต่โบราณ  บนพื้นฐานความเชื่อของผู้คนที่มีวิถีชีวิตเกี่ยวข้องกับแม่น้ำ ศาสนา การบูชาเทพ รวมถึงขอพรเพื่อศิริมงคลในชีวิต ซึ่งระยะเวลาดังกล่าวจะอยู่ในช่วงฤดูน้ำหลาก และพระจันทร์เต็มดวงส่องประกายลงมาท่ามกลางแสงเทียนจากกระทง

โดยตำนานวันลอยกระทง ในส่วนที่เกี่ยวกับ นางนพมาศ สนมเอกของพระร่วง ในสมัยสุโขทัย ซึ่งถูกระบุว่า เป็นผู้คิดค้นประดิษฐ์โคมเป็นรูปบัวกมุทบาน เป็นสตรีที่ปรากฏอยู่ใน "เรื่องนางนพมาศ หรือ ตำรับท้าวศรีจุฬาลักษณ์" มีเนื้อความว่าบอกเล่าถึงความเป็นไปสมัยสุโขทัยว่า มีความเจริญรุ่งเรืองสมบูรณ์เพียงใด ซึ่งเรื่องที่เด่นที่สุดคือการประดิษฐ์กระทงขึ้นมา จนนางนพมาศได้กลายเป็นสัญลักษณ์ของประเพณีลอยกระทง 

เกี่ยวกับเรื่องนี้ ดร.ศิลป์ชัย เชาว์เจริญรัตน์ นักวิชาการด้านศาสนวิทยา โพสต์ภาพและข้อความผ่านเฟซบุ๊กส่วนตัว ตั้งแต่ปี 2561 โดยอ้างอิงข้อมูลจากกรมศิลปากรว่า ได้มีการแก้ไขข้อมูลเรื่อง “นางนพมาศ” อย่างเป็นทางการแล้วว่า “นางนพมาศ” ไม่มีตัวตนจริง และไม่ได้เป็นคนคิดเรื่องลอยกระทง ทั้งหมดเป็นเพียงเรื่องถูกแต่งขึ้น โดยคนแต่งสมมติว่าเกิดในสมัยสุโขทัย

ทั้งนี้ กรมศิลปากร ได้แก้ไขข้อมูลเรื่องนี้อย่างเป็นทางการแล้วว่า “ในสมัยรัชกาลที่ 3 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ เป็นช่วงที่การศึกสงครามลดลงเกือบหมด การค้าก็มั่งคั่งขึ้น พระองค์จึงโปรดให้ฟื้นฟูประเพณี พิธีกรรมสำคัญเพื่อความอุดมสมบูรณ์ของราชอาณาจักร และได้พระราชนิพนธ์หนังสือ ตำราท้าวศรีจุฬาลักษณ์ หรือนางนพมาศ ขึ้นมา โดยสมมติให้ฉากของเรื่อง เกิดขึ้นในยุคพระร่วงเจ้ากรุงสุโขทัย ซึ่งตำราดังกล่าวได้พูดถึงนางนพมาศ ว่าเป็นพระสนมเอกของพระร่วง ที่ได้คิดประดิษฐ์กระทงใบตองเป็นรูปดอกบัวกมุทขึ้น ดังนั้น นางนพมาศจึงเป็นเพียง นางในวรรณคดี มิได้มีตัวตนอยู่จริง”

ก่อนหน้านี้ มีนักประวัติศาสตร์หลายท่าน อาทิ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ  นิธิ เอียวศรีวงศ์ และสุจิตต์ วงษ์เทศ เคยมีข้อสงสัยเกี่ยวกับการมีตัวตนจริงของนางนพมาศ  สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ พระบิดาแห่งประวัติศาสตร์ไทย ทรงพระวินิฉัยว่า หนังสือ เรื่อง “นางนพมาศ” หรือ "ตำรับท้าวศรีจุฬาลักษณ์" อาจถูกแต่งขึ้นในสมัยรัตนโกสินทร์

โดย สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ เคยมีพระนิพนธ์เกี่ยวกับข้อสงสัยดังกล่าว ในคำนำหนังสือ "ตำรับท้าวศรีจุฬาลักษณ์" ฉบับหอพระสมุดวชิรญาณ เมื่อปี 2457 ว่า

“ว่าโดยทางโวหาร ใครๆ อ่านหนังสือเรื่องนี้ด้วยความสังเกตจะแลเห็นได้โดยง่าย ว่าเปนหนังสือแต่งในครั้งกรุงรัตนโกสินทร์นี้เอง แต่งในระหว่างรัชกาลที่ ๒ กับที่ ๓ ไม่ก่อนนั้นขึ้นไป ไม่ทีหลังนั้นลงมาเปนแน่ ถ้าจะหาพยาน จงเอาสำนวนหนังสือเรื่องนี้ไปเทียบกับสำนวนหนังสือจาฤกครั้งศุโขไทยหรือหนังสือที่เชื่อว่าแต่งครั้งศุโขไทย เช่นหนังสือไตรภูมิพระร่วงเปนต้น หรือแม้ที่สุดจะเอาไปเทียบกับหนังสือที่แต่งเพียงในชั้นกรุงเก่า ก็จะเห็นได้แน่นอนว่า สำนวนหนังสือเรื่องนางนพมาศเปนหนังสือแต่งใหม่เปนแน่”

ขอบคุณข้อมูลและภาพจาก FB ศาสนวิทยา dr.Sinchai Chaojaroenrat

ขอบคุณภาพ หอสมุดแห่งชาติรัชมังคลาภิเษก เชียงใหม่