ผัวเดียวเมียเดียว เกิดได้เพราะชนชั้นกลางและแนวคิดของตะวันตก

ในอดีต สังคมไทยมีรูปแบบความสัมพันธ์ทางเพศในครอบครัวที่หลากหลาย โดยเฉพาะอย่างยิ่ง การมีภรรยาหลายคนของผู้ชาย ("ผัวเดียวหลายเมีย") เป็นเรื่องที่ยอมรับได้ในหลายบริบททางสังคม กฎหมาย และประเพณี อย่างไรก็ตาม ในช่วงเวลาประมาณ 60 ปี ตั้งแต่ปลายสมัยรัชกาลที่ 5 จนถึงรัชกาลที่ 7 ค่านิยมเรื่อง "ผัวเดียวเมียเดียว" ได้ค่อยๆ พัฒนาและหยั่งรากลึกในสังคมไทย จนกระทั่งกลายเป็นบรรทัดฐานทางกฎหมายและอุดมคติของครอบครัวแห่งชาติในที่สุด พัฒนาการของค่านิยมดังกล่าว มีปัจจัยสำคัญที่ส่งเสริมให้เกิดการเปลี่ยนแปลงนี้ ทั้งจากอิทธิพลภายนอกและการเปลี่ยนแปลงภายในสังคมไทยเอง

การเผชิญหน้ากับมโนทัศน์ "ผัวเดียวเมียเดียว" จากตะวันตก

ในช่วงต้นรัตนโกสินทร์ สังคมไทยเริ่มมีการติดต่อกับชาวตะวันตกมากขึ้น โดยเฉพาะอย่างยิ่งในสมัยรัชกาลที่ 4 มิชชันนารีชาวตะวันตก เช่น หมอบรัดเลย์ ได้พยายามเผยแพร่แนวคิด "ผัวเดียวเมียเดียว" ผ่านสื่อสิ่งพิมพ์และวิพากษ์วิจารณ์การมีภรรยาหลายคนของชนชั้นนำ อย่างไรก็ตาม ในระยะแรก ความพยายามเหล่านี้มักตั้งอยู่บนพื้นฐานของความเชื่อทางศาสนาคริสต์มากกว่าแนวคิดเรื่องความเท่าเทียมทางเพศ

พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 4 ทรงโต้ตอบมโนทัศน์ "ผัวเดียวเมียเดียว" โดยทรงชี้ว่าขนบธรรมเนียมของสยามแตกต่างจากตะวันตก และการมีภรรยาหลายคนก็สอดคล้องกับขนบประเพณีที่มีมาแต่เดิม พระองค์ยังทรงย้อนแย้งว่าควรไปห้ามปรามขุนนางมิให้เสนอบุตรสาวเป็นสนมมากกว่า ซึ่งสะท้อนให้เห็นว่าในเวลานั้น ค่านิยม "ผัวเดียวหลายเมีย" ยังคงได้รับการปกป้องโดยชนชั้นนำ

การเปลี่ยนแปลงทางความคิดในหมู่ชนชั้นนำและการเกิดขึ้นของสื่อสิ่งพิมพ์

ในสมัยรัชกาลที่ 5 และรัชกาลที่ 6 การปฏิรูปการศึกษาตามแบบตะวันตกและการส่งคนไปศึกษาในต่างประเทศได้นำมาซึ่งแนวคิดสมัยใหม่ รวมถึงแนวคิดเรื่องความเสมอภาคและการวิพากษ์วิจารณ์ขนบเดิม บุคคลที่ได้รับการศึกษาแบบตะวันตกเริ่มตั้งคำถามต่อระบบ "ผัวเดียวหลายเมีย"

การขยายตัวของสื่อสิ่งพิมพ์กลายเป็นเวทีสำคัญสำหรับการอภิปรายปัญหาเพศภาวะ โดยมีประเด็น "ผัวเดียวหลายเมีย" เป็นหัวใจสำคัญ สื่อสิ่งพิมพ์ได้นำเสนอความคิดที่สนับสนุน "ผัวเดียวเมียเดียว" และวิพากษ์วิจารณ์ผลกระทบด้านลบของการมีภรรยาหลายคน เช่น ปัญหาความไม่เท่าเทียมและการดูแลบุตรที่ไม่ทั่วถึง ตัวอย่างเช่น บทความและวรรณกรรมต่างๆ เริ่มสะท้อนค่านิยมใหม่ของชนชั้นกลางที่ได้รับอิทธิพลจากโลกภายนอก

อย่างไรก็ตาม มิใช่ว่าชนชั้นกลางทั้งหมดจะเห็นด้วยกับการเปลี่ยนแปลงไปสู่ระบบ "ผัวเดียวเมียเดียว" โดยสิ้นเชิง ยังคงมีความกังวลเกี่ยวกับสถานะของเมียน้อยและบุตรนอกสมรส แม้แต่พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวก็ทรงแสดงความกังวลในประเด็นนี้เช่นกัน

การปฏิรูปกฎหมายภายใต้แรงกดดันจากภายนอก

ในช่วงครึ่งหลังของทศวรรษ 2450 สยามเผชิญกับ แรงกดดันจากมหาอำนาจตะวันตกที่ต้องการให้สยามปรับปรุงระบบกฎหมายให้เป็นไปตามมาตรฐานสากล เพื่อแลกกับการยกเลิกสนธิสัญญาสิทธิสภาพนอกอาณาเขต กฎหมายครอบครัวเป็นส่วนหนึ่งของการปฏิรูปกฎหมายที่ต้องพิจารณา

สมเด็จฯ กรมพระสวัสดิวัดนวิศิษฐ์ ทรงเป็นบุคคลสำคัญที่สนับสนุนการเปลี่ยนแปลงกฎหมายไปสู่ระบบ "ผัวเดียวเมียเดียว" โดยทรงมองว่าการคงอยู่ของระบบ "ผัวเดียวหลายเมีย" อาจถูกต่างชาติวิพากษ์วิจารณ์ว่าเป็นภูมิธรรมที่ต่ำด้อย พระองค์ทรงเสนอแนวทางที่อาจจะอนุญาตให้มีภรรยาเดียว แต่ให้มีการจดทะเบียนรับรองบุตรที่เกิดนอกสมรสได้

อย่างไรก็ตาม ในชั้นของการพิจารณากฎหมาย ยังคงมีเสียงที่สนับสนุนระบบ "ผัวเดียวหลายเมีย" โดยอ้างถึงขนบธรรมเนียมประเพณีและเหตุผลทางศาสนา พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวเองก็ทรงมีพระราชดำริที่ไม่เร่งรัดให้ยกเลิกระบบดังกล่าว โดยทรงเน้นถึงปัญหาที่อาจเกิดขึ้นกับเมียน้อยและบุตรนอกสมรส

ในที่สุด พระราชบัญญัติแก้ไขเพิ่มเติมกฎหมายลักษณะผัวเมีย พ.ศ. 2478 ได้ถูกประกาศใช้ โดยถือหลัก "ผัวเดียวเมียเดียว" เป็นสำคัญ อย่างไรก็ตาม กฎหมายฉบับนี้ก็ยังคงมีบทบัญญัติที่คำนึงถึงสถานะของภรรยาน้อยและบุตรนอกสมรสในบางกรณี ซึ่งแสดงให้เห็นถึงการประนีประนอมกับขนบเดิม

การส่งเสริมค่านิยม "ผัวเดียวเมียเดียว" ในฐานะอุดมคติแห่งชาติ

ภายหลังการเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 รัฐบาลใหม่ได้ส่งเสริมค่านิยม "ผัวเดียวเมียเดียว" ในฐานะส่วนหนึ่งของการสร้างชาติสมัยใหม่ที่ยึดหลักความเสมอภาค นักคิดและปัญญาชนหลายท่านได้เชื่อมโยงการมีครอบครัวแบบ "ผัวเดียวเมียเดียว" กับความศิวิไลซ์และความก้าวหน้าของประเทศ

การรณรงค์ทางวัฒนธรรมในยุคต่อมาได้ยิ่งเน้นย้ำถึงความสำคัญของสถาบันครอบครัวที่ประกอบด้วยสามีและภรรยาเพียงคนเดียว การประกาศต่างๆ ของสภาวัฒนธรรมแห่งชาติเกี่ยวกับพิธีสมรสก็สะท้อนให้เห็นถึงการให้ความสำคัญกับคู่สมรสเพียงคู่เดียว

เสริม วินิจฉัยกุล อาจารย์กฎหมาย ได้อธิบายว่ากฎหมายครอบครัวใหม่ของไทยสอดคล้องกับหลักความเสมอภาคในรัฐธรรมนูญ โดยให้สิทธิแก่ผู้หญิงมากขึ้น และยกย่องหลัก "ผัวเดียวเมียเดียว" ว่าเป็นความก้าวหน้าทางวัฒนธรรม

ปัจจัยส่งเสริมค่านิยม "ผัวเดียวเมียเดียว"

1. อิทธิพลของแนวคิดตะวันตก: การติดต่อและการรับเอาแนวคิดสมัยใหม่จากตะวันตก โดยเฉพาะอย่างยิ่งแนวคิดเรื่องความเสมอภาคและการวิพากษ์วิจารณ์ขนบเดิมที่มีความไม่เท่าเทียม
2. การเติบโตของชนชั้นกลางและการเปลี่ยนแปลงทางสังคม: การเกิดขึ้นของชนชั้นกลางที่มีค่านิยมที่เปลี่ยนแปลงไป และการใช้สื่อสิ่งพิมพ์เป็นเครื่องมือในการเผยแพร่และอภิปรายแนวคิดใหม่ๆ
3. แรงกดดันจากการล่าอาณานิคมและการปฏิรูปกฎหมาย: ความจำเป็นในการปรับปรุงระบบกฎหมายให้เป็นไปตามมาตรฐานสากลเพื่อรักษาเอกราชและยกเลิกสิทธิสภาพนอกอาณาเขต
4. การสร้างชาติสมัยใหม่และการส่งเสริมความเสมอภาค: นโยบายของรัฐบาลภายหลัง พ.ศ. 2475 ที่ต้องการสร้างชาติที่ทันสมัยและให้ความสำคัญกับความเสมอภาคระหว่างชายหญิง
5. การเปลี่ยนแปลงโครงสร้างทางเศรษฐกิจและสังคม: การที่อำนาจทางเศรษฐกิจไม่ได้จำกัดอยู่เพียงฝ่ายชายแต่เพียงผู้เดียวเหมือนในอดีต และการที่ผู้หญิงได้รับการศึกษาและมีบทบาททางสังคมมากขึ้น

พัฒนาการของค่านิยมเรื่อง "ผัวเดียวเมียเดียว" ในสังคมไทยเป็นกระบวนการที่ซับซ้อนและค่อยเป็นค่อยไป โดยได้รับอิทธิพลจากปัจจัยทั้งภายนอกและภายในประเทศ จากเดิมที่การมีภรรยาหลายคนเป็นเรื่องที่ยอมรับได้ สังคมไทยได้ค่อยๆ เปลี่ยนผ่านสู่การยอมรับและบังคับใช้หลัก "ผัวเดียวเมียเดียว" ในทางกฎหมายและยกย่องให้เป็นอุดมคติของครอบครัว การเผชิญหน้ากับมโนทัศน์จากตะวันตก การเปลี่ยนแปลงทางความคิดของชนชั้นนำและการเกิดขึ้นของสื่อสิ่งพิมพ์ แรงกดดันจากภายนอกในการปฏิรูปกฎหมาย และความพยายามในการสร้างชาติสมัยใหม่ที่เน้นความเสมอภาค ล้วนเป็นปัจจัยสำคัญที่ส่งเสริมให้ค่านิยม "ผัวเดียวเมียเดียว" หยั่งรากลึกและกลายเป็นบรรทัดฐานที่สำคัญในสังคมไทยในปัจจุบัน

อ้างอิง

จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย / SilpaMag / ราชภัฏนครปฐม /