"ข่าวปลอม" ทำให้คนตายจริง WhatsApp เป็นเหตุ สังเกตได้

BBC World Service Group พบว่า "ข่าวปลอม" หรือ Fake News ในอินเดียที่แพร่กระจายอย่างรวดเร็วนั้นส่งผ่านโซเชียลมีเดียอย่าง Facebook Twitter และโดยเฉพาะ WhatsApp 

ได้ข่าวมาแล้ว Forward ต่อเลยไหม?

ด้วยพฤติกรรมที่ชาวอินเดียนิยมส่งข้อความต่อโดยไม่ตรวจสอบความถูกต้อง เนื่องจากเชื่อและให้คุณค่ากับข้อความที่มีภาพประกอบ หรือเชื่อตัวบุคคลที่ส่งมาให้ ไม่ว่าจะเป็นสมาชิกในครอบครัว เพื่อนสนิท จึงไม่ได้พิจารณาว่า ข่าวที่ได้มานั้นควรแชร์ต่อหรือไม่ แม้ข้อความนั้นอาจก่อให้เกิดความรุนแรงก็ตาม

ตัวอย่างที่แพร่สะพัดออกไปในทุกแพลตฟอร์ม คือ ประเด็นที่ยึดโยงอยู่กับแนวคิด ชาตินิยมและการสร้างชาติ เช่น การแบ่งฝักแบ่งฝ่ายเป็น ลัทธิชาตินิยมฮินดู กับ ลัทธิชาตินิยมอินเดียซึ่งมีความภูมิใจในความก้าวหน้าของประเทศ จนหลายคนให้ความสำคัญกับกระแสข่าวของฝั่งตน มากกว่าการวิเคราะห์กระแสว่า เป็นเรื่องจริงหรือไม่

BBC ยังพบข่าวปลอมที่ทับซ้อนกันบน Twitter และข้อความซัพพอร์ตนายกรัฐมนตรี Narendra Modi โดยข้อความที่ซัพพอร์ตฝ่ายขวามีหลายข้อความที่ส่งเสริมและสอดคล้องกันแบบเป็นเนื้อเป็นหนัง ขณะที่ข้อความซัพพอร์ตฝ่ายซ้ายซึ่งจัดว่าเป็นข่าวปลอมนั้น กระจัดกระจาย ไม่ค่อยมีระเบียบ

Jamie Angus ผู้อำนวยการ BBC World Service Group วิเคราะห์ว่า สื่อส่วนใหญ่มักจะโฟกัสไปที่ ข่าวปลอม แต่หากมองอีกด้านหนึ่ง ประเด็นชาตินิยมอาจก่อให้เกิดปัญหาร้ายแรงตามมาได้ หากเผยแพร่แนวคิดการสร้างชาติ ชาตินิยม สะพัดไปทั่วโซเชียลมีเดียโดยไม่คำนึงถึงความเป็นจริงหรือความถูกต้องของข้อมูล

ไม่อยากตกเป็นเหยื่อของข่าวปลอม มารับฟังปัญหาและร่วมหาทางแก้ในงานที่ SPRiNG กำลังจะจัดขึ้นในวันที่ 30 สิงหาคมนี้

• VIRTUAL FORUM “หยุดข่าวปลอม ประเทศไทย" 

ข่าวลวงที่ฆ่าคนได้จริง

มีเคส ข่าวปลอม ที่เกิดจากความเข้าใจผิด (misinformation, mislead) ใน WhatsApp ซึ่งมีจุดเริ่มต้นมาจากการที่ชายคนหนึ่งพยายามชวนเด็กคุยในมาร์เก็ตเพลส แต่คนที่เห็นเหตุการณ์มีความกลัวเป็นทุนเดิมและไม่คุ้นหน้าชายคนดังกล่าว จึงเข้าใจไปเองว่า เขาอาจจะพวกลักพาตัวเด็ก จึงส่งข้อความบอกคนอื่นๆ ใน WhatsApp

คนที่ได้รับข้อความนั้นเชื่อสนิทใจ และเริ่มรวมกลุ่มจนเป็นม็อบ ไปจับตัวชายทั้ง 5 คนมาขังไว้ในอาคารสภาของหมู่บ้าน จากนั้นกระหน่ำทุบตี ทำร้ายร่างกายอย่างทารุณ เรียกได้ว่ารุมประชาทัณฑ์จนทั้ง 5 คน ถึงแก่ความตาย

ความจริงแล้ว ทั้ง 5 คนเพิ่งเดินทางมาถึงเมืองนี้ แต่เมื่อมีถูกกล่าวหาโดยไม่รู้ตัว ไม่รู้ต้นสายปลายเหตุ เพราะมีคนบอกต่อในสิ่งที่ไม่เป็นความจริง กอปรกับไม่มีใครค้นหาความจริง จากข่าวลือจึงกลายเป็นข่าวปลอมที่ส่งต่อกันจนเกิดข่าวร้ายในท้ายที่สุด

ราวหนึ่งสัปดาห์ผ่านไป ตำรวจสามารถตามจับผู้ต้องสงสัย (ที่เราเรียกว่า ศาลเตี้ย) ได้จำนวน 23 คน และยังมีอีก 9 คนที่กำลังตามจับเพราะต้องสงสัยว่า มีส่วนร่วมในการก่อม็อบ

หลายเดือนก่อนเกิดเหตุการณ์นี้ อินเดียมีคดีฆาตกรรมจากการกล่าวหาผู้อื่นว่าเป็นพวกลักเด็กหรือพวกค้ามนุษย์รวม 10 ศพ ซึ่งต้นเหตุก็มาจากการส่งต่อข่าวปลอมผ่านโซเชียลมีเดีย และเมื่อข่าวแพร่กระจายออกไป ไม่มีใครใส่ใจที่จะตรวจสอบความถูกต้อง เหตุสลดใจจึงเกิดขึ้นซ้ำแล้วซ้ำเล่า

คนอินเดียใช้ WhatsApp อย่างไรในช่วงโควิด

มีข้อมูลเชิงประจักษ์ที่บ่งบอกพฤติกรรมการใช้งาน WhatsApp โดยไม่ตระหนักถึงความสำคัญของ "ความจริง"  จาก ผลสำรวจพฤติกรรมชาวอินเดียจำนวน 1,137 คน ที่จัดทำโดย Journal of Medical Internet Research (JMIR) ณ เดือน ม.ค. 2021 พบว่า

• 31% ของชาวอินเดียใช้ WhatsApp เป็นแหล่งข้อมูลข่าวสาร
• 30% ของชาวอินเดียตรวจสอบข้อความไม่ถึง 50% ก่อนแชร์ต่อ 
• 76% ของชาวอินเดียมองว่า การแนบลิงก์หรือมีแหล่งที่มา ทำให้ข้อความน่าเชื่อถือมากขึ้น
• 33% ของชาวอินเดียที่ตอบแบบสอบถามบอกว่า เชื่อข้อความหรือสารที่ได้รับ แม้ไม่รู้ว่าผู้ส่งเป็นใคร
• ชาวอินเดียที่มีอายุ 65 ปีขึ้นไป มีแนวโน้มที่จะได้รับข้อมูลผิดๆ มากที่สุด
• ชาวอินเดียที่มีอายุต่ำกว่า 25 ปี มีแนวโน้มที่จะได้รับข้อมูลผิดๆ น้อยที่สุด 

ที่มา

• What’s driving India’s fake news problem? | Research by BBC links spread of misinformation to nationalism
• What drives fake news in India? Here’s what a BBC study found out
• Five lynched in India over WhatsApp rumours | Arrests made after allegations of child kidnapping exploded into mob violence
• Why fear and fake news are slowing India's Covid-19 recovery