เปิดข้อโต้แย้ง สัตว์ป่าไม่ควรอยู่ในสวนสัตว์ จริงหรือไม่?

ที่ผ่านมาทั่วโลกมีการถกเถียงกันหลายต่อหลายครั้งเกี่ยวกับการมีอยู่ของ "สวนสัตว์" สถานที่ที่ถูกมองเป็นแหล่งท่องเที่ยวสำหรับทุกครอบครัว ขณะที่สัตว์ป่าหลายตัวต้องถูกกักขังอย่างไร้อิสระ ทำให้สวนสัตว์ตกเป็นเป้าถูกวิพากษ์วิจารณ์จากองค์กรสวัสดิภาพสัตว์และนักเคลื่อนไหวด้านสิ่งแวดล้อมอยู่เสมอ โดยเฉพาะกรณีที่มีการทารุณกรรมหรือปฏิบัติต่อสัตว์อย่างไม่เป็นธรรม แต่ทางสวนสัตว์เองก็ยืนกรานถึงความสำคัญของการเป็นสถานที่เพื่ออนุรักษณ์สายพันธุ์สัตว์เช่นกัน

แน่นอนว่าสวนสัตว์แต่ละแห่งมีมาตรฐานจริยธรรมและการดูแลสัตว์ที่แตกต่างกัน การพุ่งเป้าบอกว่าสวนสัตว์แห่งใดทำถูกหรือผิดอาจไม่เป็นธรรมนัก วันนี้จึงชวนมาดูความเห็นต่อสวนสัตว์ทั่วโลกโดยรวมจากทั้งสองฝ่ายว่าสรุปแล้ว สวนสัตว์มีข้อดีข้อเสียอย่างไร

ข้อเสียของสวนสัตว์

• สัตว์ต้องถูกเลี้ยงในพื้นที่จำกัด แออัด และไม่เป็นธรรมชาติ

สวนสัตว์หลายแห่งมีพื้นที่จำกัด จึงไม่เหมาะสำหรับสัตว์ที่คุ้นเคยกับการเดินเตร่ บิน หรือว่ายน้ำเป็นระยะทางไกล รวมถึงสัตว์ที่ชอบการสำรวจ สวนสัตว์บางแห่งยังพยายามเลี้ยงสัตว์หลายชนิดภายในกรงเดียวกันให้ได้มากที่สุดเพื่อประหยัดเนื้อที่ 

แม้สวนสัตว์บางแห่งจะพยายามเลียนแบบภูมิทัศน์ให้ใกล้เคียงแหล่งอาศัยของสัตว์แต่ละชนิด แต่หลายครั้งภูมิทัศน์เหล่านั้นอาจทำจากหญ้าเทียม คอนกรีต หรือพลาสติก อีกทั้งพวกสัตว์ยังต้องเผชิญกับรั้ว หรือกระจก ที่สร้างขึ้นเพื่อให้ผู้คนสามารถมองเห็นพวกมันได้อย่างชัดเจน

• การกักขังอาจเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมของสัตว์

พื้นที่คับแคบ และสภาพแวดล้อมที่ไม่เป็นธรรมชาติ อาจส่งผลโดยตรงต่อพฤติกรรมของสัตว์โดยเฉพาะอย่างยิ่งในรูปแบบที่เรียกว่า "พฤติกรรมซ้ำซาก" นั่นคือภาวะที่สัตว์มักจะแสดงพฤติกรรมซ้ำๆ โดยไม่มีจุดประสงค์ที่ชัดเจน เช่น เดินวนไปมาอยู่ที่เดิม การกระดิกหางที่ผิดปกติ หรือการเด็ดขนตัวเอง มักเกิดขึ้นเมื่อพวกสัตว์ต้องอยู่ในสภาพแวดล้อมที่น่าเบื่อ ใช้ชีวิตตามตารางเวลาที่ซ้ำซากจำเจ พฤติกรรมนี้มีชื่อเรียกอีกอย่างว่า "zoochosis" หรือโรคจิตที่เกิดจากสวนสัตว์ 

• สัตว์ไม่ได้ชอบการถูกเยี่ยมเยียน

การที่มีมนุษย์อยู่ด้วยเพียงคนเดียวก็อาจส่งผลเสียต่อสัตว์ป่าได้ โดยเฉพาะต่อสัตว์ที่มักอยู่รวมกันเป็นฝูงขนาดใหญ่ การได้ยินเสียง กลิ่น และรูปลักษณ์ของมนุษย์จำนวนมากอาจทำให้สัตว์บางชนิดเกิดความเครียด การศึกษาบางกรณียังแสดงให้เห็นว่าจำนวนผู้มาเยี่ยมชมในแต่ละวันมีความเชื่อมโยงกับปริมาณฮอร์โมนความเครียดในสัตว์หลายชนิด 

• สัตว์ดิ้นรนเพื่อสร้างความเชื่อมโยงทางสังคม

สัตว์หลายชนิดเป็นสัตว์สังคมสูง บางชนิดผูกพันกันด้วยลำดับชั้น และมีความสัมพันธ์กับสมาชิกในสังคมเดียวกันอย่างซับซ้อน แต่สัตว์ในสวนสัตว์มักไม่ค่อยอยู่ร่วมฝูงหรือครอบครัวเดียวกันตลอดชีวิต อาจถูกย้ายกรง หรือถูกโอนย้ายไปอยู่สวนสัตว์แห่งอื่น ทำให้สัตว์สร้างความสัมพันธ์ทางสังคมได้ยาก การขาดความผูกพันอาจส่งผลเสียต่ออารมณ์และสุขภาพจิตของสัตว์ได้ 

• สัตว์ส่วนใหญ่ไม่สามารถปล่อยกลับคืนสู่ป่าได้อีก

การปล่อยสัตว์คืนสู่ธรรมชาติไม่ใช่เป้าหมายของส่วนสัตว์หลายแห่ง และถึงแม้จะต้องการก็ไม่ใช่เรื่องง่าย เมื่อสัตว์เคยใช้ชีวิตในสภาพอากาศที่แตกต่างจากภูมิภาคดั้งเดิมเป็นเวลานาน การเตรียมความพร้อมให้พวกมันเผชิญโลกกว้างอาจต้องใช้งบประมาณมหาศาล และแม้จะเป็นสัตว์นักล่าที่แข็งแกร่งแค่ไหนก็ยังมีโอกาสรอดชีวิตเพียง 33 เปอร์เซ็นต์เท่านั้น

• สัตว์มักถูกทารุณกรรม 

การทารุณกรรมสัตว์ไม่ใช่แค่การตีหรือทุบตีสัตว์เท่านั้น แต่ยังรวมถึงเทคนิคการฝึกที่เป็นอันตราย การจับแยกจากสมาชิกในครอบครัว และการบังคับให้สัตว์มีพฤติกรรมที่ผิดปกติอีกด้วย 

รายงานขององค์กรคุ้มครองสัตว์โลกระบุว่า มีสวนสัตว์สามในสี่แห่ง ที่อนุญาตให้มีการโต้ตอบระหว่างคนกับสัตว์ เช่น การให้อาหาร ขึ้นขี่ หรือเดินเข้าพื้นที่อยู่อาศัย ซึ่งหลายครั้งอาจสร้างความเครียดหรือเป็นอันตรายต่อร่างกายของสัตว์ได้ 

จากการสืบสวนยังพบว่า มีผู้ดูแลสวนสัตว์บางแห่ง ไม่ได้ทำความสะอาดส่วนจัดแสดงอย่างสม่ำเสมอ ปล่อยให้สัตว์อาศัยอยู่ใกล้กับอุจจาระของมัน มีหลายคนตีสัตว์ที่ "ประพฤติตัวไม่ดี" หรือละเลยการช่วยเหลือสัตว์ที่ได้รับบาดเจ็บ แน่นอนว่าไม่ใช่ผู้ดูแลสัตว์ทุกคนจะประพฤติตัวเช่นนี้ แต่รายงานชี้ให้เห็นว่าสวนสัตว์หลายแห่งทั่วโลกไม่ใส่ใจสวัสดิภาพของสัตว์เท่าไหร่นัก

 

แล้วสวนสัตว์มีข้อดีอะไรบ้าง?

• สวนสัตว์หลายแห่งมีความสำคัญสำหรับนักวิจัย

นักชีววิทยาและนักสัตววิทยาสามารถได้รับประโยชน์จากการศึกษาสัตว์ในสวนสัตว์ ทำให้พวกเขามีความก้าวหน้าเกี่ยวกับการเข้าใจพฤติกรรมและการรักษาสัตว์ เช่น เหตุใดช้างจึงแกว่งงวง หรือกอริลลาเป็นโรคหัวใจได้อย่างไร 

• สวนสัตว์เป็นแหล่งเรียนรู้

สวนสัตว์สามารถกระตุ้นความสนใจของผู้คนเกี่ยวกับความหลากหลายทางชีวภาพ ซึ่งเป็นประเด็นสำคัญของการปกป้องสิ่งแวดล้อม สวนสัตว์หลายแห่งมีการจัดนิทรรศการ โดยเน้นย้ำถึงการที่สัตว์ใกล้สูญพันธุ์ หรือถูกฆ่าโดยการกระทำของมนุษย์ สิ่งนี้สามารถเป็นแรงบันดาลใจให้ผู้คนบางส่วนประพฤติตนอย่างมีสติมากขึ้น 

ผลการสำรวจพบว่ามีผู้คน 35 เปอร์เซ็นต์ แสดงพฤติกรรม “เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม” มากขึ้นหลังจากไปสวนสัตว์

สวนสัตว์ยังเป็นประสบการณ์การเรียนรู้ที่สำคัญสำหรับเด็กๆ ให้พวกเขามีโอกาสใกล้ชิดสัตว์ในสภาพแวดล้อมที่ปลอดภัย อาจช่วยให้พวกเขารักสัตว์และธรรมชาติไปตลอดชีวิต

• สวนสัตว์สามารถปกป้องสัตว์ใกล้สูญพันธุ์ได้

สวนสัตว์บางแห่งระบุว่าพวกเขาสามารถปกป้องสัตว์จากการสูญพันธุ์ได้ ผ่านโครงการอนุรักษ์ซึ่งเกี่ยวข้องกับการเพาะพันธุ์สัตว์ในกรงขังแล้วปล่อยกลับคืนสู่ธรรมชาติ ซึ่งถือเป็นเรื่องสำคัญโดยเฉพาะอย่างยิ่งสำหรับสัตว์ใกล้สูญพันธุ์ เช่น แพนด้า 

*นักอนุรักษ์มีข้อโต้แย้งในส่วนนี้ว่า แม้ความพยายามในการอนุรักษ์สัตว์จะมีความสำคัญ แต่ก็ไม่ได้เป็นตัวแทนของกิจกรรมส่วนใหญ่ของสวนสัตว์ และสวนสัตว์ก็ไม่ได้เป็นผู้นำด้านการอนุรักษ์ทั่วโลก ตัวอย่างเช่น ในสวนสัตว์แห่งชาติของสหรัฐฯ มีสัตว์เพียงหนึ่งในห้าเท่านั้นที่ใกล้สูญพันธุ์ มีเพียง 14 เปอร์เซ็นต์ของสัตว์ทั้งหมดที่ถูกปล่อยคืนสู่ธรรมชาติ และสวนสัตว์ยังมักใช้สัตว์ใกล้สูญพันธุ์เพื่อดึงดูดนักท่องเที่ยว เช่น แพนด้า ช้าง หรือเสือ แทนที่จะเป็นสัตว์ที่ไม่ค่อยเป็นที่รู้จักแต่มีความสำคัญ เช่น ลิงทามาริน คาคาโป หรือวอมแบต 

อย่างไรก็ตาม แม้จะยังไม่สามารถหาข้อสรุปได้อย่างแน่ชัดว่าสวนสัตว์ควรมีอยู่หรือไม่ แต่หากคุณเลือกที่จะไปเยี่ยมชมสวนสัตว์ ก็มีคำแนะนำว่า สามารถเลือกสวนสัตว์ที่ได้รับการรับรองจากองค์กรสวัสดิภาพสัตว์อิสระ สวนสัตว์ที่ไม่ทารุณกรรมสัตว์ หรือสวนสัตว์ที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม 

ที่มา sentientmedia