เปิดปมก่อนเฉือน "ทับลาน" อุทยานแห่งชาติกับข้อพิพาทที่ดิน

SPRiNG สรุปข้อมูลที่เกี่ยวข้องจากกรณีการรับฟังความเห็นปรับปรุงแนวเขตอุทยานแห่งชาติทับลาน ให้เป็นไปตามมติของคณะรัฐมนตรี 14 มี.ค. 66 โดยใช้เส้นแนวสำรวจของปี 2543 ในการปรับปรุงแผนที่แนวเขตที่ดินของรัฐแบบบูรณาการร่วม (One Map) ซึ่งหากมีการปรับจะมีการเพิกถอนพื้นที่กว่า 265,000 ไร่ ทำให้สังคมวิพากษ์วิจารย์ไปอย่างกว้างขวาง

 

การดำเนินการนี้ใครจะได้หรือเสียประโยชน์ ประชาชนในเขตป่ามีสิทธิไหมที่จะใช้ชีวิต หรือเป็นไปเพราะมีกลุ่มทุนและกลุ่มการเมืองหนุนหลัง ป่าทับลานเคยผ่านอะไรมาบ้าง ใครมาก่อนมาหลัง แล้วนโยบาย One Map ตอบโจทย์การแก้ปัญหาที่ดินในประเทศไทยหรือไม่ หากที่นี่ผ่านแล้ว จะมีพื้นที่ไหนเป็นจุดต่อไป

ป่าทับลาน หนึ่งในผืนป่ามรดกโลก จุดเชื่อมต่อป่าอื่น และอดีตที่หลบภัยพรรคคอมมิวนิสต์?

ป่าทับลาน ถูกประกาศเป็นพื้นที่อุทยานแห่งชาติเมื่อปี 2524 เป็นอุทยานแห่งชาติในภาคอีสานและภาคตะวันออก มีพื้นที่ครอบคลุมท้องที่อำเภอปักธงชัย อำเภอวังน้ำเขียว อำเภอครบุรี อำเภอเสิงสาง จังหวัดนครราชสีมา และอำเภอนาดี จังหวัดปราจีนบุรี เป็นอุทยานแห่งชาติที่มีพื้นที่มากเป็นอันดับที่สองของไทย 2,236 ตารางกิโลเมตร หรือราว 1,401,761.91 ไร่ เป็นรองจากอุทยานแห่งชาติแก่งกระจาน จ.เพชรบุรี เป็นพื้นที่ป่าต้นน้ำของลุ่มน้ำบางปะกง และเป็นหนึ่งในผืนป่า “แหล่งมรดกโลกทางธรรมชาติกลุ่มป่าดงพญาเย็น-เขาใหญ่” ของยูเนสโก โดยด้านตะวันตกของอุทยานแห่งชาติทับลานเชื่อมกับอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ ด้านตะวันออกเชื่อมกับเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าดงใหญ่ ด้านทิศใต้เชื่อมกับอุทยานแห่งชาติปางสีดาซึ่งมีเขตติดต่อกับอุทยานแห่งชาติตาพระยาด้วย อุทยานแห่งชาติทับลานจึงเป็นป่าใหญ่ที่อยู่จุดกึ่งกลางของพื้นที่กลุ่มป่าดงพญาเย็น-เขาใหญ่ 

 

อีกหนึ่งข้อเท็จจริงน่าสนใจคือในพื้นที่ป่าทับลาน เคยเป็นฐานของพรรคคอมมิวนิสต์มาก่อน จนกระทั่งในปี 2523 รัฐบาล พล.อ.เปรม ติณสูลานนท์ ออกนโยบาย 66/23 ให้คนเข้าป่าไปร่วมกับพรรคคอมมิวนิสต์กลับมาเป็นผู้พัฒนาชาติไทย มีการอพยพชาวบ้านในเขตมูลหลง มูลสามง่าม ซึ่งเป็นต้นแม่น้ำมูลออกมาตั้งหมู่บ้านชื่อ “ไทยสามัคคี” โดยจัดสรรพื้นที่ให้ชาวบ้านคนละ 10 ไร่ เพื่อใช้เป็นพื้นที่กันชนกับคอมมิวนิสต์ 

 

ก่อนจะมีการประกาศเขต “อุทยานแห่งชาติทับลาน” ใน 1 ปีต่อมา คือปี 2524 (นายกฤษฎา บุญชัย เลขาธิการสมัชชาองค์กรเอกชนด้านการคุ้มครองสิ่งแวดล้อมและอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ (สคส.) ให้สัมภาษณ์ไทยพีบีเอสออนไลน์, 9 กรกฎาคม 2567) โดยปัจจุบัน ชุมชนไทยสามัคคี อยู่ใน ต.ไทยสามัคคี อ.วังน้ำเขียว จ.นครราชสีมา

“เฉือนป่าเป็น สปก.” วาทะรณรงค์ให้สังคมขยับ เกิด #Saveทับลาน หวั่นนายทุนฮุบป่าใหญ่

 

ความเคลื่อนไหวของเรื่องนี้เป็นที่พูดถึงหลัง “ชัยวัฒน์ ลิ้มลิขิตอักษร” ผอ.สำนักอุทยานแห่งชาติ โพสต์เฟซบุ๊กส่วนตัวและให้สัมภาษณ์ถึงเรื่องนี้ ไม่เห็นด้วยกับกระบวนการปรับปรุงเส้นแนวเขตอุทยานแห่งชาติทับลาน โดยใช้แนวเขตที่สำรวจเมื่อปี พ.ศ.2543 โดยระบุว่า ไม่เห็นด้วย เพราะ ราษฎรเดิม ก็ได้ที่อยู่ที่อาศัยทำกินตามปกติธุระ อยู่แล้ว มีระเบียบข้อบังคับ ” ห้ามซื้อขายที่ดิน ห้ามเปลี่ยนมือ “ โดยเด็ดขาด ราษฎรที่ได้ครอบครองทำกินมาตั้งแต่แรก จนถึงปัจจุบันได้มีที่ทำกิน/อาศัยได้ตามปกติธุระ แต่ถ้าถูกกันพื้นที่ออกไปและมอบให้หน่วยงานอื่นเป็นผู้ดำเนินการ การเปลี่ยนมือจะเกิดขึ้นแน่นอน

 

ด้านมูลนิธิสืบนาคะเสถียร ออกแถลงการณ์ ไม่เห็นด้วยเพราะขัดต่อการดำเนินงานของคณะติดตามการแก้ปัญหาเรื่องของชุมชนในพื้นที่ป่า รวมถึงกระบวนการนี้ขัดต่อเจตนารมณ์ของกรมอุทยานฯ และอาจนำไปสู่การสูญเสียพื้นที่อนุรักษ์อื่นๆได้อีก การเพิกถอนพื้นที่อุทยานแบบเหมารวมกรณี จะเป็นช่องโหว่ให้กลุ่มทุนเข้ามาแสวงหาประโยชน์แน่นอน โดยพบว่า ในพื้นที่มีปัญหาการประกาศเขตอุทยานทับซ้อนพื้นที่อยู่อาศัยของประชาชนจริง แต่ควรแก้ไขเป็นรายกรณี เป็นไปตามสภาพปัญหาแต่ละจุด

 

นอกจากนี้ ในพื้นที่ที่จะมีการปรับแนวเขต จะเป็นการเอื้อประโยชน์ให้กลุ่มคนที่อยู่ระหว่างการดำเนินคดีรุกพื้นที่อุทยาน โดยเฉพาะเขต อ.วังน้ำเขียว กว่า 400 คดี ได้ประโยชน์และพ้นผิด รวมถึงจะเป็นบรรทัดฐานแก่พื้นที่อุทยานอื่นทั่วประเทศที่มีปัญหาลักษณะเดียวกัน

 

อีกเหตุผลสำคัญคือ “อุทยานแห่งชาติทับลาน” เป็นหนึ่งในพื้นที่มรดกโลกด้านธรรมชาติของไทย การเอื้อให้เกิดการเปลี่ยนแปลงแนวเขตอาจจะกระทบต่อสถานะของมรดกโลกด้วย

 

#Saveทับลาน ขึ้นเทรนด์อันดับหนึ่งใน X เมื่อคืนวันที่ 8 กรกฎาคม ผู้คนวิพากษ์วิจารณ์เรื่องนี้อย่างกว้างขวางและร่วมลงชื่อแสดงความเห็นผ่านฟอร์มออนไลน์ของกรมอุทยานฯ ที่กำลังเปิดรับฟังความคิดเห็นถึงวันที่ 12 ก.ค. และเพิ่งจัดเวทีรับฟังความเห็นในพื้นที่เมื่อวันที่ 4-5 ก.ค.ที่ผ่านมา

ปรากฎการณ์ดึงสติอย่าเขียวตกขอบ! มีคนอยู่อาศัยในพื้นที่ก่อนประกาศเขตอุทยานจริง ต้องให้ความเป็นธรรมคนพื้นที่ ติด #Saveความรู้ ก่อนไปลงชื่อแล้วจะลบไม่ทัน

ในวันเดียวกันกับที่ #Saveทับลาน ติดเทรนด์ ก็มีกลุ่มภาคประชาสังคมและนักวิชาการออกมาแสดงความเห็นดึงสติสังคม อย่าหลงไปกับวาทกรรมเฉือนป่าเพราะพื้นที่พิพาทเป็นพื้นที่ที่มีปัญหาจากการประกาศเขตอุทยานเมื่อปี 2524 ที่ไปประกาศทับซ้อนกับพื้นที่อยู่อาศัยและที่ดินทำกินของชาวบ้านจำนวนมากที่อาศัยอยู่ก่อนจะมีกฎหมาย ภาคประชาชนเรียกร้องจนนำไปสู่การรังวัดใหม่เมื่อปี 2543 และนำไปสู่การฟังความเห็นเพื่อมาปรับเป็นแนวเขตใหม่ ดังนั้นเรื่องนี้มีคนเดือดร้อนอยู่จริง พื้นที่ที่จะมีการเปลี่ยนแนวไม่ได้เฉือนพื้นที่อุดมสมบูรณ์ แต่เป็นพื้นที่ชายป่าที่ปัจจุบันมีลักษณะเป็นชุมชนมากกว่าการเป็นป่าไปแล้ว

 

ดร.สมนึก จงมีวศิน ผอ.ฝ่ายวิจัย EEC Watch โพสต์เฟซบุ๊ก ระบุว่า “เอ็นดูกลุ่มคนที่ไปลงชื่อ #saveทับลาน แต่พอรู้ “ข้อเท็จจริง” กลับไปลบชื่อตัวเองไม่ทันแล้ว…แนะนำ แปะ #saveความรู้”

 

ส่วนนายประยงค์ ดอกลำไย ที่ปรึกษากลุ่มพีมูฟ ก็ออกมาโพสต์ข้อความว่า “ถ้าผมเป็นพลเมืองห่วยๆ ผมจะรีบลงชื่อคัดค้านการเพิกถอนทับลาน โดยไม่สนข้อเท็จจริงของประวัติศาสตร์ความขัดแย้ง ไม่แม้จะถามว่าตรงนั้นมีป่าอยู่หรือไม่ รัฐเอากฎหมายอุทยานไปปล้นเขามาหรือเปล่า” และ “เอาอุทยานฯไปประกาศทับหัวเขาพอเขาเรียกร้องให้เพิกถอนคืนสิทธิ์ให้เขา กลับใช้คำว่า”เฉือนป่า” ลองไปแหกตาดูบ้างไหมว่าตรงนั้นมันมีต้นไม้กี่ต้น” 

 

ด้าน ศ.ดร.ปิ่นแก้ว เหลืองอร่ามศรี นักวิชาการมหาวิทยาลัยเชียงใหม่ ระบุว่า สิ่งที่พวกกลุ่มอนุรักษ์ตั้งใจไม่พูดถึงคือ อุทยานแห่งชาติหลายแห่ง จัดตั้งโดยไม่เคยสนใจที่จะสำรวจและกันพื้นที่ทำกินของชาวบ้านที่อยู่มาก่อนออกก่อนที่จะประกาศเป็นเขตป่า สนใจแต่จะเพิ่มพื้นที่ป่าให้มากเข้าไว้ แต่ไม่สนสี่สนแปดว่า ป่าที่จัดตั้งขึ้นนั้นไปแย่งที่ทำกินของใครเขามาบ้าง กลายเป็นชนวนความขัดแย้ง เผชิญหน้าระหว่างรัฐกับชุมชนเรื้อรังมานานหลายทศวรรษ อุทยานแห่งชาติทับลาน ก็เช่นกัน การใช้วาทกรรม "ผืนป่าที่ถูกเฉือน" ของกลุ่มอนุรักษ์บางกลุ่ม จึงเป็นการจงใจบิดเบือนข้อเท็จจริงเพื่อปั่นกระแสเขียวตกขอบในหมู่ชนชั้นกลางอย่างจงใจ ทั้งที่ในความเป็นจริง  ผืนดินทำกินของชาวบ้านต่างหากที่ถูกเฉือนไปเซ่นป่าอนุรักษ์มานานหลายสิบปี 

 

ด้าน ธนัชญา ขุนพรม ชาวบ้านในพื้นที่กล่าวความในใจผ่านไลฟ์สด ช่วงหนึ่งว่า “การปรับแนวเขตนี้ ชาวบ้านไม่ได้จะรุกล้ำพื้นที่ป่าเข้าไปอีก ทุกอย่างยังคงเดิม ขอให้ทุกคนเข้าใจด้วย ชาวบ้านต้องการให้ปรับแนวเขตเพื่อให้ชัดเจนไม่ให้ทับซ้อนกับพื้นที่ของชาวบ้าน เราแค่อยากให้ที่ดินที่เราอยู่เป็นกรรมสิทธิ์ของเรา ไม่ใช่กรรมสิทธิ์ของอุทยาน แบ่งพื้นที่ให้ชัดเจน เราไม่ได้บุกรุกล้ำพื้นที่อุทยานเข้าไปอีก” 

ไทม์ไลน์ทับลาน : พื้นที่ทับซ้อนอุทยานและ ส.ป.ก.

ปี 2518 ป่าทับลาน เข้าสู่โครงการการปฏิรูปที่ดินเพื่อเกษตรกรรม (ส.ป.ก.) ครั้งแรก ทำให้เกิดการอพยพชุมชนในพื้นที่มูลหลงและมูลสามง่าม

ปี 2521 กระทรวงเกษตรและสหกรณ์มีโครงการปฏิรูปที่ดินในพื้นที่ป่าวังน้ำเขียวและป่าภูหลวง

ปี พ.ศ.2523 เกิดนโยบาย 66/23 นำคนออกจากป่ามาเป็นผู้ร่วมพัฒนาชาติไทย ตั้งหมู่บ้าน “ไทยสามัคคี” ในพื้นที่ อ.วังน้ำเขียว จ.นครราชสีมา
ปี 2524 ประกาศใช้ พรบ.อุทยานแห่งชาติ กำหนดเขต “อุทยานแห่งชาติทับลาน” และพบว่าประกาศฉบับนี้ ขีดแนวไปรุกพื้นที่ชุมชน พื้นที่ราชพัสดุของกรมธนารักษ์ ด้วย

ปี 2528 มีการเพิกถอนพื้นที่บางส่วนออกจากการเป็นป่าสงวน เปลี่ยนเป็นพื้นที่ ส.ป.ก.

ปี 2536 คณะรัฐมนตรีมีมติให้นำป่าสงวนแห่งชาติมาจัดเป็นที่ดิน ส.ป.ก.

ปี 2540 รัฐบาล พล.อ.ชวลิต ยงใจยุทธ มีมติให้ตั้งคณะกรรมการเพพื่อแก้ปัญหาทับลาน เกิดคณะกรรมการร่วมปรับปรุงแนวเขต

ปี 2543 เกิดผลการศึกษาแนวเขตใหม่ของอุทยานแห่งชาติทับลาน มีพื้นที่บางส่วนที่ทับแนวกันกับพื้นที่ ส.ป.ก. และพื้นที่บางส่วนที่เป็นเขตป่านอกแนวอุทยานเดิมก็ลากขยายพื้นที่ออกไป

ปี 2561 เกิดมติคณะรัฐมนตรี พล.อ.ประยุทธ์ จันทร์โอชา ผลักดันนโยบาย One Map เพื่อแก้ปัญหาที่ดินทับซ้อนกันของพื้นที่รัฐ ตามมาตรา 1:4000 โดยมีการตรากฎหมาย พรบ.คณะกรรมการที่ดินแห่งชาติในปี 2562

ปี 2566 ชาวบ้านในพื้นที่ยื่นหนังสือต่อผู้ตรวจการแผ่นดิน ว่าไม่ได้รับความเป็นธรรมที่กรมอุทยานฯ ประกาศแนวเขตทับซ้อนกับที่ดินที่อยู่อาศัยเดิมของประชาชน และคณะรัฐมนตรีเห็นชอบให้กันพื้นที่ 265,000 ไร่ ให้เป็นพื้นที่ของ ส.ป.ก.

ปี 2567 เกิดเวทีรับฟังความคิดเห็นของกรมอุทยานว่าจะปรับแนวเขตไปตามผลการศึกษาเมื่อปี 2543 หรือใหม่ และเป็นประเด็นวิพากษ์วิจารย์ในสังคมผ่าน #saveทับลาน

One Map ก้าวสำคัญที่ยังมีขวากหนาม

ปัญหาพื้นที่ซับซ้อนเป็นปัญหาที่มีมาอย่างยาวนาน เพราะเรื่องที่ดิน คาบเกี่ยวกับทั้งกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ รวมถึงกระทรวงมหาดไทย 

เมื่อปี พ.ศ.2565 สมัยรัฐบาล พล.อ.ประยุทธ์ จันทร์โอชา คณะรัฐมนตรีจึงได้มีการคณะรัฐมนตรี (ครม.) มีมติเห็นชอบผลดำเนินการปรับปรุงแผนที่แนวเขตที่ดินของรัฐแบบบูรณาการ มาตราส่วน 1 : 4000 (One Map) โดยใช้แผนที่จากกรมแผนที่ทหาร และรับรองเส้นแนวเขตที่ดินของรัฐ 

กลุ่มจังหวัดที่ 2 จำนวน 11 จังหวัด 

ประกอบด้วย จังหวัดจันทบุรี, ฉะเชิงเทรา, ชลบุรี, ชัยนาท, ตราด, นครนายก, นครสวรรค์, ระยอง (ยกเว้นกรณีพื้นที่อุทยานแห่งชาติเขาแหลมหญ้า-หมู่เกาะเสม็ด), ลพบุรี, ศรีสะเกษ และสระบุรี (จากทั้งหมด 7 กลุ่มจังหวัด กลุ่มละ 11 จังหวัด) ตามที่สำนักงานคณะกรรมการนโยบายที่ดินแห่งชาติ (สคทช.) เสนอ เพื่อแก้ไขปัญหาที่ดินทับซ้อนของหน่วยงานรัฐ

ประกอบด้วย 9 หน่วยงาน ได้แก่กรมป่าไม้ กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช  กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง กรมพัฒนาที่ดิน กรมธนารักษ์ กรมที่ดิน กรมพัฒนาสังคมและสวัสดิการ กรมส่งเสริมสหกรณ์สำนักงานการปฏิรูปที่ดินเพื่อเกษตรกรรม 

สะท้อนให้เห็นว่ารัฐบาลมีแนวคิดจะแก้ปัญหาข้อพิพาทที่ดินโดยทางออกของปัญหาดังกล่าวคือต้องมีแผนที่ที่ชัดเจนและหนึ่งเดียวที่ชี้ชัดว่าเป็นแผนที่ที่ถูกต้อง เช่น กรณีปัญหาพิพาทจุดหมุดนิรนาม ส.ป.ก. 4-01 ในเขตอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ จ.นครศรีราชสีมา ที่มีการทับซ้อนกัน 3 หน่วยงาน คือ กรมป่าไม้ กรมอุทยานแห่งชาติฯ และ ส.ป.ก. ทำให้เมื่อวันที่ 20 ก.พ. 2567 รัฐบาลต้องเน้นย้ำให้ใช้หลักการสำคัญอย่างแรก คือ การบังคับใช้กฎหมายในการกำหนดแนวเขตทับซ้อนต้องแก้ไข 

โดยขณะนั้นรัฐบาลมอบหมายให้กระทรวงกลาโหม ขับเคลื่อนแนวเขตที่เป็นของรัฐที่เรียกว่า One Map โดยกระทรวงกลาโหม มอบหมายให้กรมแผนที่ทหาร ดำเนินการเรื่องแผนที่ เพื่อยุติข้อพิพาท 

 

แก้แผนที่ทับซ้อน : อาจเจอผลประโยชน์ซุกซ่อนสอดไส้?

การแก้ปัญหาพื้นที่ทับซ้อนระหว่างอุทยานแห่งชาติและที่ดิน ส.ป.ก. เพื่อให้ประชาชนทำกิน นอกจากจะมีข้อสังเกตจากหลายฝ่ายว่าอาจะนำไปสู่การแปลงที่ดินเหล่ามาเป็นพื้นที่หาประโยชน์ของนายทุนได้ในอนาคต

 

แต่ยิ่งไปกว่านั้นคือ พื้นที่มากกว่า 150,000 ไร่ ที่เป็นพื้นที่ที่ถูกจับจองโดยกลุ่มของรีสอร์ตกว่า 400 คดีและยังไม่เป็นที่สิ้นสุด ซึ่งหนึ่งในนั้นคือ “88 การ์มองเต้ รีสอร์ต” ที่เคยเป็นคดีความหลังจัดพื้นที่สัมมนาพรรคพลังประชารัฐ เมื่อปี 2562 หลายฝ่ายจึงมองว่าการปรับปรุงพื้นที่แนวเขตอุทยานครั้งนี้จะเป็นการยกประโยชน์ให้นายทุนหรือไม่?

 

แม้ ร.อ.ธรรมนัส พรหมเผ่า รัฐมนตรีว่าการกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ จะระบุว่าต้องแยกแยะว่าใครคือนายทุน ใครคือเกษตรกร และอันไหนคือการกระทำผิดกฎหมาย อันไหนคือปัญหาประชาชน ก็ตาม แต่ปัญหาอาจจะซับซ้อนไปกว่านั้น เพราะประชาชนหลายครัวเรือนที่เข้าไปทำกินในพื้นที่ดังกล่าว อาจจะปรับบ้านให้กลายเป็นโฮมสเตย์ตามการส่งเสริมของรัฐบาลเมื่อปี 2547 ถึงแม้จะไม่ใช่นายทุนรายใหญ่ แต่ก็เข้าข่ายผู้ประกอบการท่องเที่ยว เช่นกัน ปัญหานี้จึงยิ่งซับซ้อนเข้าไปอีก

 

ในทางกลับกัน นายภานุเดช เกิดมะลิ ประธานมูลนิธิสืบนาคะเสถียร ยังชี้ให้เห็นว่า จากการเฉือนพื้นที่ป่าของอุทยานแห่งชาติทับลานนั้น จะกลายเป็น "ทับลานโมเดล" ที่เป็นแนวทางในการเฉือนป่าที่มีปัญหาที่ดินทับซ้อนแห่งอื่นๆ ตามมาเป็นโดมิโน ทั้งเกาะช้าง เกาะเสม็ด หรือเขาค้อซึ่งมีตัวเลขคนอยู่ในป่ากว่า 4 ล้านไร่