"ทรงผมนักเรียน" อำนาจเผด็จการเหนือเด็ก การจำกัดสิทธิโดยรัฐ

ระเบียบทรงผมเป็นสิ่งที่ฝังรากลึกในสังคมไทยมานานหลายทศวรรษ และไม่ได้เป็นเพียงแค่เรื่องของเส้นผมบนศีรษะเท่านั้น แต่ยังเป็นสัญลักษณ์แห่งอำนาจนิยมที่สะท้อนความสัมพันธ์ระหว่างครูและนักเรียน บทความนี้จะเจาะลึกถึงที่มา วิวัฒนาการ และความสำคัญของทรงผมนักเรียนในประเทศไทย โดยเน้นถึงผลกระทบต่อปัจเจกบุคคล การควบคุมทางสังคม และการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นในยุคปัจจุบัน

ต้นกำเนิดและวิวัฒนาการของทรงผมนักเรียนไทย

ข้อมูลเกี่ยวกับที่มาของทรงผมนักเรียนไทยยังมีไม่มากนัก แต่ศาสตราจารย์ ดร.นิธิ เอียวศรีวงศ์ได้เขียนถึงเรื่องนี้ไว้ในหนังสือพิมพ์มติชนรายวัน ฉบับวันที่ 2 พฤศจิกายน 2550

อาจารย์นิธิระบุว่า ทรงผม "เกรียน" ของนักเรียนชายเริ่มขึ้นในสมัยจอมพล ป. พิบูลสงครามในช่วงสงครามโลกครั้งที่ 2 โดยมีต้นแบบมาจากทรงผมของทหารญี่ปุ่นในขณะนั้น

เหตุผลที่ให้ตัดผมทรงนักเรียนยุคจอมพล ป.

เหตุผลสำคัญที่ทหารญี่ปุ่นต้องไว้ผมทรงนี้คือ การแพร่ระบาดของเหาในค่ายกักกันต่างๆ

ในยุคเดียวกัน รัฐบาลจอมพล ป. ได้ออกพระราชบัญญัติเครื่องแบบนักเรียน พ.ศ. 2482 ซึ่งกำหนดให้ใช้เครื่องแบบนักเรียนที่มีลักษณะคล้ายกับเครื่องแบบทหาร

อย่างไรก็ตาม พ.ร.บ. ฉบับนี้เน้นที่เรื่องเสื้อผ้ามากกว่าทรงผม แต่ในทางปฏิบัติ เครื่องแบบมักรวมถึงการควบคุมลักษณะทางกายภาพอื่นๆ เช่น ทรงผม

ทรงผมนักเรียนกับอำนาจนิยมในระบอบทหาร

กฎหมายฉบับแรกที่ระบุถึงการตัดผมสั้นเกรียนอย่างเป็นทางการคือ "ประกาศของคณะปฏิวัติฉบับที่ 132 พ.ศ. 2515" ในสมัยจอมพลถนอม กิตติขจร

ประกาศฉบับนี้นำไปสู่การออกกฎกระทรวงฉบับที่ 1 ในปีเดียวกัน ซึ่งกำหนดให้นักเรียนชายต้องตัดผมข้างๆ ให้เกรียน และไว้ผมด้านหน้าและกลางศีรษะยาวไม่เกิน 5 เซนติเมตร

ระเบียบทรงผมเกรียนมีความชัดเจนมากยิ่งขึ้นในสมัยธานินทร์ กรัยวิเชียร

กล่าวได้ว่า การกำเนิดของทรงผมนักเรียนไทยมีรากฐานมาจากระบอบทหาร

ทรงผมนักเรียนกับการควบคุมทางสังคมและอำนาจนิยม

ระเบียบทรงผมเป็นเครื่องมือในการปลูกฝังแนวคิดอำนาจนิยมให้กับนักเรียน

การบังคับให้นักเรียนทุกคนไว้ผมทรงเดียวกันเป็นการทำลายความเป็นปัจเจกและสร้างความรู้สึกเป็นส่วนหนึ่งของกลุ่มที่เรียกว่า "นักเรียน"

ผู้ใหญ่และผู้มีอำนาจเป็นผู้กำหนดระเบียบทรงผม เพื่อจำกัดความแตกต่างและควบคุมให้นักเรียนปฏิบัติตาม นักเรียนที่ไม่ปฏิบัติตามกฎจะถูกลงโทษ

การควบคุมผ่านทรงผมนักเรียน

ระบบการศึกษาไทยมักจำกัดความคิดและสิทธิของนักเรียน โดยควบคุมให้อยู่ภายใต้การปกครองของโรงเรียน

การศึกษาไม่ได้ส่งเสริมให้นักเรียนตั้งคำถามต่ออำนาจ ทำให้การเชื่อฟังเป็นไปเพราะความกลัว

อาจารย์นิธิ เอียวศรีวงศ์อธิบายว่า ทรงผมนักเรียนทำลายลักษณะเฉพาะตัวของนักเรียน เพราะทุกคนต้องแต่งกายและไว้ผมเหมือนกัน

ความเป็นระเบียบ ความเหมาะสม ความสวยงาม และความถูกต้อง ถูกกำหนดโดยผู้ใหญ่หรือผู้มีอำนาจ และนักเรียนต้องเรียนรู้ที่จะเชื่อฟัง

โรงเรียนใช้ "ความเป็นนักเรียน" เป็นกลไกสำคัญในการควบคุมทางสังคม โดยเน้นการใช้อำนาจมากกว่าเหตุผล

การเปลี่ยนแปลงในยุคปัจจุบันและกฎกระทรวงปี 2563

สังคมเริ่มตระหนักว่าทรงผมเป็นสิทธิส่วนบุคคล และหลายโรงเรียนได้ยกเลิกกฎระเบียบที่เข้มงวดเกี่ยวกับการไว้ทรงผมนักเรียน

ความสำคัญได้เปลี่ยนไปสู่เรื่องของประสิทธิภาพทางการศึกษามากกว่าการควบคุมทรงผม

กระทรวงศึกษาธิการได้ออกระเบียบว่าด้วยการไว้ทรงผมของนักเรียนในราชกิจจานุเบกษา ซึ่งมีผลบังคับใช้ตั้งแต่ 2 พฤษภาคม 2563

ระเบียบใหม่นี้มีเป้าหมายเพื่อเพิ่มอิสระในการเลือกทรงผมของนักเรียน

นักเรียนชายสามารถไว้ผมสั้นหรือยาวก็ได้ แต่ถ้าไว้ผมยาว ด้านข้างและด้านหลังต้องไม่เลยตีนผม และด้านหน้าและกลางศีรษะต้องมีความเหมาะสมและเรียบร้อย

นักเรียนหญิงสามารถไว้ผมสั้นหรือยาวก็ได้ แต่ถ้าไว้ผมยาวต้องรวบให้เรียบร้อย

ทั้งนักเรียนชายและหญิงต้องไว้ทรงผมที่ "เรียบร้อย" โดยห้ามดัดผม ย้อมสีผม ไว้หนวดเครา หรือกระทำการใดๆ ที่ไม่เหมาะสม

ความกังวลเกี่ยวกับการให้อิสระในการไว้ทรงผม

ผู้บริหารโรงเรียนบางส่วนกังวลว่า นักเรียนจะให้ความสำคัญกับการแต่งกายมากกว่าการเรียน อาจเกิดผลเสียต่างๆ หากนักเรียนไม่ได้รับการส่งเสริมให้ตั้งคำถามต่ออำนาจ หากยังคงมีการป้อนคำตอบสำเร็จรูป ก็จำเป็นต้องใช้อำนาจในการบังคับ

การปฏิรูปการศึกษาอย่างรอบด้าน

การปฏิรูปการศึกษาควรเป็นไปในลักษณะองค์รวม โดยพิจารณาความเชื่อมโยงของมาตรการต่างๆ

การสร้างความสามารถในการคิดอย่างมีเหตุผลให้กับนักเรียนเป็นสิ่งสำคัญ

โรงเรียนควรส่งเสริมความสัมพันธ์ของนักเรียนกับกลุ่มทางสังคมต่างๆ เช่น ครอบครัว ชุมชน และสังคมโดยรวม

ทรงผมนักเรียนในประเทศไทยมีรากฐานมาจากระบอบทหาร และถูกใช้เป็นเครื่องมือในการควบคุมทางสังคม อย่างไรก็ตาม สังคมปัจจุบันเริ่มให้ความสำคัญกับสิทธิส่วนบุคคลและประสิทธิภาพทางการศึกษา ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงกฎระเบียบที่เกี่ยวข้อง แม้จะมีความกังวลอยู่บ้าง แต่การปฏิรูปการศึกษาควรเป็นไปอย่างรอบด้าน โดยมุ่งเน้นการส่งเสริมความสามารถในการคิดอย่างมีเหตุผลและการสร้างความสัมพันธ์กับสังคมในวงกว้าง

อ้างอิง

SilpaMag / นักเรียนเลว / กินอยู่เป็น / TheMatter / BBC /